MANTIK YANLIŞLIKLARI

Bir fikri, bir düşünceyi eleştirirken kimi zaman kasıtlı ya da bilinçsiz olarak mantık yanlışlıkları yapılır. Kasıtlı yapılmasındaki amaç o fikri ne şekilde olursa olsun çürütmeye çalışmaktır, doğru bile olsa..

Akıl yürütmelerdeki bu yanlışlıkları genelde ya demagoji olarak ya da düz mantık olarak değerlendiririz ki bu tanımlamalar yetersiz kalır. Bu yazımızda forumlarda, açık oturumlarda sıkça karşılaştığımız hile amaçlı ya da istemeyerek yapılan yanlışlıkların en önemli çeşitlerine örneklerle değineceğiz.

AD HOMİNEM – Kişisel Saldırı

Bir tartışmada fikir yerine fikrin sahibini hedef almak ve kişiyi suçlayarak fikri çürütmeye yeltenmektir. Karalama safsatası olarak da bilinir.

Örnekler:

-Sen solcu olduğun için böyle düşünüyorsun.

-O adam Yahudiydi, onların fikirlerine güvenilmez.

-Namaz kılmayan adamdan fayda gelmez.

-Ya tamam da her akşam içki içiyormuş.

GÜÇLÜLÜK YANLIŞLIĞI  – Konuşamayanın fikrini yanlış nitelemek

Bir fikrin sahibinin yasalarla ya da güç kullanarak susturulmuş olmasından dolayı fikrinin yanlışlığını iddia etmek.  Buna en güzel örnek Engizisyon mahkemesinde Galile’nin susmasıdır.  Dünyanın yuvarlak olduğu ve döndüğü bu suskunlukla yanlış görülmüştü ama bugün tersine dönmüştür.

– Ateistler, dinsizler  fikirlerine güvenemediği için tv’ye çıkıp tartışamıyorlar.

– Hiçbir din adamı Kur’an’da çelişki görmüyor, demek ki yok.

ÇOKLUK YANLIŞLIĞI  – Çoğunluğu haklı görmek

Bir fikrin doğruluğunu ya da yanlışlığını o fikri savunan veya karşı çıkanların sayısıyla değerlendirmek ve çoğunluğun fikrini doğru saymak.

–          Dünyada 6 milyara yakın insan tanrıya inanıyor, olmasaydı inanmazdı.

–          Solculuk doğru olsaydı milletin çoğunluğu sağcı olmazdı.

GENELLEME  YANLIŞLIĞI – Parçayı bütünleme

Bütünün içinde farklı parçalar olacağı gerçeğini gözardı etmek. Bir parçayı alarak bütünü o parçaya göre değerlendirmek. Örneğin bir politikacının haklı bir sözünü olup bütün konuşmalarında haklı olduğunu ileri sürmek,  bir kitaptaki tek bir şiirin güzel oluşundan yola çıkıp kitabı mükemmel görmek gibi.

–          O şehirden adam çıkmaz.

–          Koyun gibi milletiz.

İSTİSNA  YANLIŞLIĞI – bütünü  bölme

Bütünden yola çıkıp parçayı da bütün gibi görüp değerlendirmek.  Örneğin  “Avrupa gelişmiş, Bulgaristan da Avrupa’da olduğuna göre o da gelişmiş bir ülke” gibi.

–          FB güzel futbol oynuyor. Selçuk da FB’li olduğuna göre o da güzel oynuyor.

–          Lazlar inatçı olurlar. Hasan da laz olduğuna göre o da inatçıdır.

ANLAM KAYDIRMA

Bir sözcüğün, bir ifadenin çok anlamlı, esnek ya da belirsiz olmasından kaynaklanan hatalardır. Ya da bu niteliğinden faydalanılarak kasıtlı olarak anlamı kaydırılarak suçlama-eleştirme fırsatı yaratılır. Örneğin;

–          Sosyal adaletmiş, servet düşmanlığı yapıyorsun.

–          Özgürlük her insanın hakkıymış, katilin-hırsızında mı hakkı?

BİR OLAYI İLGİSİZ BAŞKA BİR OLAYA BAĞLAMAK

Bir sorunun, bir olayın nedenlerini değerlendirirken olayı başka bir olayla ilişkilendirmektir. Bunun sebebi ya yüzeysel düşünmektir ya da kasıtlı olarak bir olay üzerinden başka bir şeyi karalamaya ya da övmeye çalışmaktır.

–          İnançlı olsaydı başına bu durum gelmezdi.

–          İçki içerse böyle genç yaşta kalp krizi geçirir işte.

CIMBIZLAMA

Bir yazının, bir anlatımın içinden sadece bir ifadeyi alıp suçlama-eleştirmede bulundurmak.  Örneğin Manifesto içinden “İşçilerin vatanı yoktur” ifadesini alıp sosyalistlerin yurtsever olmadıklarını iddia etmektir.

–          Kur’an tek kadınla yetinmeyi tavsiye eder  (Nisa-3)

–          Kur’an’da “vay haline namaz kılanların” yazıyor. (Maun)

ACINDIRMA AJİTASYONU

Kendisine ya da savunduğu başkalarına acındırma yaparak haklı çıkmaya ve muhatabını haksız düşürmeye çalışmaktır.  Fakir-yoksul, bir öğün yemeğe muhtaç göstermek, ailesinden birini hasta, bakıma muhtaç göstermek, katili, hırsızı, teröristi genç, kandırılmış, şeytana uymuş vs. sözlerle savunmak gibi.

–          Hz. Muhammed fakirdi, açlıktan karnına taş bağlardı.

–          Abdullah Öcalan 13 m2’lik odada tecrit altındadır.